Gurët e Artanës – qytetërimi që i printe Londrës

(Gjin Gazuli, dijetari shqiptar që ndriçoi Evropën nga zemra e Dardanisë)

Në kodrat e Gallapit, në lindje të Kosovës, qëndrojnë gurët e lashtë të Artanës – një qytet që në Mesjetë njihej si Novobërda dhe që për shekuj me radhë ishte një nga qendrat më të zhvilluara të Ballkanit.

Aty ku sot mbizotëron heshtja e rrënojave, dikur gumëzhinte një jetë qytetare që i printe Evropës për nga organizimi, tregtia dhe kultura.

Në shekujt XIV dhe XV, Artana ishte një metropol i vërtetë mesjetar. Minierat e saj të pasura me argjend e bënë qytetin qendër të rëndësishme ekonomike, ndërsa tregtarë nga Dubrovniku, Venediku dhe Ragusa udhëtonin për të blerë metalin e çmuar që furnizonte mbretëritë evropiane.

Sipas burimeve historike, Artana kishte mbi 40 mijë banorë, sistem ujësjellës, punishte, kisha dhe tregje të organizuara – një nivel zhvillimi që shumë qytete të Evropës së asaj kohe, përfshirë edhe Londrën, nuk e kishin arritur ende.

Por pasuria më e madhe e Artanës nuk ishte vetëm argjendi. Ajo nxori nga gjiri i saj figura të shquara që lanë gjurmë në historinë e dijes, ndër të cilët më i njohuri është Gjin Gazuli – astronom, matematikan dhe diplomat shqiptar.

I lindur në Artanë në fillim të shekullit XV, Gazuli u arsimua në Universitetin e Padovës në Itali, një nga qendrat më të famshme të shkencës në Evropën mesjetare.

Në Padovë, Gjin Gazuli u dallua për studimet e tij në fushën e astronomisë dhe matematikës, duke bërë llogaritje të sakta për eklipset dhe lëvizjet e trupave qiellorë.

Ai përmendet në burime evropiane si një nga mendjet më të ndritura të kohës, që kontribuoi në zhvillimin e astronomisë para periudhës kopernikane.

Pas studimeve, Gazuli u kthye në atdhe dhe shërbeu si diplomat dhe këshilltar, duke përfaqësuar Artanën dhe më vonë edhe Gjergj Kastriotin – Skënderbeun në misione ndërkombëtare.

Figura e Gjin Gazulit përfaqëson lidhjen mes Artanës së pasurisë materiale dhe asaj të pasurisë shpirtërore e intelektuale. Ai është dëshmi se shqiptarët e Mesjetës jo vetëm që krijuan qytetërime të përparuara, por kontribuuan edhe në përparimin e dijes evropiane.

Sot, gurët e Artanës qëndrojnë si dëshmitarë të heshtur të një epoke të artë. Ato kujtojnë një qytet që i printe Londrës në zhvillim dhe një dijetar që ndriçoi yjet e Evropës me mendjen e tij.

Ringjallja e kësaj trashëgimie është më shumë se detyrë historike – është rikthim i krenarisë kombëtare për një qytetërim që e kishte njohur dritën shumë përpara të tjerëve./Përgatiti: Sabedin Sherifi